SÖZCÜK BÜNYESİNDE SESSİZ HARF DEĞİŞMESİ
чередование согласных в корнях слов
Rusça sözcüklerin bir kısmının sözlükte bulunan yalın şekilleri çekime uğradıklarında bünyelerinde SESSİZ HARF DEĞİŞMESİ yaparlar. Bu değişim; bire bir farklı harflerin değişimi, tek harfin ikili harf grubu ile değişimi ve bir harf ilavesi şeklinde meydana gelir.
İsimlerin çoğullarını görmeden önce bunların belli başlı olanlarının bilinmesinde büyük yarar vardır.
| з > ж |
низкий (alçak) –> ниже (daha alçak) |
|
узкий (dar) –> уже (daha dar) |
|
|
резать (kesmek) –> режу, режешь… (kesiyorum, kesiyorsun…) |
|
|
возить (taşımak) –> вожу, возишь… (taşıyorum, taşıyorsun…) |
|
|
г > ж |
дорогой (değerli) –> дороже (daha değerli) |
|
нога (ayak) –> ножка (küçük ayak) |
|
|
г > ж > з |
друг (arkadaş) –> дружный (arkadaş-sı) |
|
друзья (arkadaşlar) |
|
|
д > ж |
молодой (genç) –> моложе (daha genç) |
|
сидеть (oturmak) –> сижу (oturuyorum…) |
|
|
д > ж |
ходить (yürümek) –> хождение (yürüyüş) |
|
с > ш |
писать (yazmak) –> пишу, пишешь… (yazıyorum, yazıyorsun…) |
|
высокий (yüksek) –> выше (daha yüksek) |
|
|
х > ш |
ухо (kulak) –> уши (kulaklar) |
|
сухой (kuru) –> суше (daha kuru) |
|
|
страх (korku) –> страшный (korkunç) |
|
|
к > ч |
крепкий (kuvvetli) –> крепче (daha kuvvetli) |
|
восток (doğu) –> восточный (doğu ilgili, doğu(s)u) |
|
|
плакать (ağlamak) –> плачу, плачешь… (ağlıyorum, ağlıyorsun…) |
|
|
т > ч |
хотеть (istemek) –> хочу, хочешь… (istiyorum, istiyorsun…) |
|
крутой (dik/sarp) –> круче (daha dik/sarp) |
|
|
ц > ч |
лицо (yüz) –> личный (kişisel, şahsi) |
|
т > щ |
прекратить (durdurmak) –> прекращу… (durduruyorum…) |
|
ст > щ |
простой (basit) –> проще (daha basit) |
|
ск > щ |
искать (aramak) –> ищу… (arıyorum…) |
|
б > бл |
любить (sevmek) –> люблю… (seviyorum…) |
|
в > вл |
готовить (hazırlamak) –> готовлю… (hazırlıyorum…) |
|
ловить (avlamak) –> ловлю… (avlıyorum…) |
|
|
п > пл |
терпеть (sabretmek) –> терплю… (sabrediyorum…) |
|
м > мл |
кормить (beslemek) –> кормлю… (besliyorum…) |
|
ф > фл |
графить (çizmek) –> графлю… (çiziyorum…) |
KAÇAK SESLİLER – Беглые Гласные Буквы
Sözcükler kural gereği çekime uğradıklarında bazılarının okunuşunda ortaya çıkacak okuma zorluğunu gidermek üzere sözcüğün son hecesine “о” veya “е” seslerinden biri dahil olur ya da bu iki harften hangisi mevcutsa o sözcüğün bünyesinden düşer. Çünkü sözcüğün okunuşundaki zorluğu gideren bir sesli harf eklenmiştir. Sert sessizlerin arasına “о” yumuşak sessizlerin arasına da “е” ilave olunur.
|
1. |
отец –> отцы (baba – babalar), дом отца (babanın evi) |
|
2. |
американец –> американцы (Amerikalı – Amerikalı), словарь американца (Amerikalı’nın sözlüğü) |
|
3. |
день –> дни (gün – günler), конец дня (günün sonu) |
|
4. |
длинный –> длинен (uzun – uzundur) |
|
5. |
свободный –> свободен (serbest – serbesttir) |
Dikkat edilirse ilk üç sözcükte “е” kaçak seslisi düşerken, son iki sözcükte yine aynı harf ilave edilmektedir.
короткий –> короток (kısa – kısadır)
узкий –> узок (dar – dardır)
кусок –> куски (parça – parçalar)
кружок –> кружки (dernek – dernekler)
пирожок –> пирожки (börek – börekler)
Yukarıdaki örnek isimlerde ise; ikisinde “о” ilave olurken, üçünncü düşmektedir.
BİLEŞİK SÖZCÜKLER – Сложные Слова
İkiden fazla sözcüğün ya parçalı kısaltması ya da ilk hecelerinden yeni ve değişik anlamlı sözcükler elde edilir. Bu tür sözcüklerin bünyesinde de KAÇAK SESLİLER (о, е) yer alır.
пар (buhar)
ходить (gitmek)
пар – о – ход –> пароход (buharla giden gemi)
пять (beş)
лет (yılın -İN HALİ çoğul şekli)
пят – и – летка –> пятилетка (beş yıllık plan)
трёх (три‘nin çekimli şekli)
этаж (kat)
трёхэтажный (üç katlı)
сам (kendi)
критика (kritik)
сам – о – критика –> самокритика (öz eleştiri)
чёрный (siyah)
земля (toprak, yer)
черн – о – зём –> чернозём (siyah toprak)
Bazı sözcüklerde KAÇAK ÜNLÜ (о, е) ilavesi ya da düşmesi olmaz, sözcüklerin ilk heceleri birleştirilerek yeni sözcükler elde edilir.
заработная плата –> зарплата (maaş)
коллективное хозяйство –> колхоз (kollektif çiftlik)
стенная газета –> стенгазета (duvar gazetesi)
районный комитет –> райком (bölge komitesi)
высшее учебное заведение –> ВУЗ (yüksek öğretim kurumu)
Содружество Независимых Государств –> СНГ (Bağımsız Devletler Topluluğu)
