Sen de benim gibi Rus coğrafyasında konuşulan dillerin Rusça’nın farklı şiveleri olduğunu mu düşünüyorsun? Yanılıyormuşuz. Rusça, Ukraynaca, Belarusça birbirlerinden oldukça farklı aslında. Özellikle Rusça ve Ukraynaca karşılaştırılıyor. Genel kanı bu iki lisanın aynı olduğunu yönünde. Rusça ve Ukraynaca’nın aynı olduğu yanılgısı, Rusça’nın Ukrayna’da yaygın olarak konuşulmasından kaynaklanıyor olabilir. Rakamlar anketlere göre farklılık gösteriyor, ancak 2015’te yapılan bir ankete göre, Ukraynalıların %60’ı Ukraynaca’yı ana dilleri olarak görüyor. %15’i ise Rusça’yı ana dilleri olarak görüyor. Ve %22’si her ikisini de ana dilleri olarak görüyor.
Nerede bu anketler dersen şu sayfayı ziyaret edebilirsin: https://ru.wikipedia.org/wiki/Русский_язык_на_Украине
Burada bir bilgi daha vermeden edemeyeceğim. Ukrayna, Rusçaya benzer bir lisanı kullanan tek ülke değil fakat en büyüğü diyebiliriz. Birçok insanın varlığından dahi haberdar olmadığı ülkelerde de kiril alfabesi kullanıyor. Bol miktarda da birbirlerinden etkilenmiş lisanlar bunlar.
Kiril alfabesini kullanan ülkeler bildiğim kadarı ile şunlar: Belarus, Ukrayna, Bulgaristan, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Moğolistan, Makedonya, Sırbistan hatta doksanlı yıllarda Azeri kardeşlerimiz de kullanıyordu. Halen etkileri sürmektedir Azericede.
Şahsi fikrim, en azından benim yaş grubum için Rusça yanında her ne ek dil kullanıyorsa her ikisi de ana dilleri. Yani gözlerini SSCB (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) dağılmadan açanlar. Zira hem Rusça konuşulan bir toplumda yetiştiler hem resmi dilleri buydu. Dağılmadan sonra neler çektiler ne acılar yaşadılar ayrı konu. Fakat hem öncesinin hem sonrasının acılar ile dolu olduğunu nice yaşı yetenden, o dönemleri hayal meyal hatırlayandan dinledim. Halen hak ettikleri gibi yaşadıklarını da düşünmüyorum.
Dur dur, sana hemen bir kitap önereyim şuracıkta:
İkinci El Zaman: Kızıl İnsanın Sonu
Belaruslu bir yazar olan Svetlana Aleksiyeviç’in 2015 yılında Nobel Edebiyat Ödülü aldığı eseri.
Ayrıca, çoğu Ukraynalı, Belaruslu konuşmacının, ikinci bir dil olsa bile, Rusça da konuşabildiğini belirtmekte fayda var. Bazı insanlar Ukrayna’nın Rusça konuştuğunu duyabilir ve kendi kendilerine şöyle düşünebilir: “Vay canına, Ukraynaca Rusça’ya çok benziyor!” Ama kendilerine söylemeleri gereken şey “Rusça, Rusça’ya çok benziyor!” olmalı. Zira aradaki farkı anlayacak kadar Rusça biliyorsanız bu yazıyı şu satırlara kadar okumamıştınız. Bilmiyorsanız bu iki lisandan hangisinin konuşulmakta olduğunu ayırt etmeniz çok güç. Üstelik tüm ziyaretlerimde insanlar hayatın her alanında Rusça konuşuyorlardı. Son beş yılda yani 2017’den bu yana neler değişmiştir bilemem elbette.
Bunun da ötesinde, bazı insanlar Ukraynaca ve Rusça karışımını kullanırlar ve hangi unsurların Ukraynalı ve hangilerinin Rus olduğunun bilinçli olarak farkında olmayabilirler. Bu karıştırma, Ukraynaca ve Rusça arasındaki çizgileri de bulanıklaştırabilir. Bununla birlikte, bazen iki dil arasındaki net olmayan tanımlamaya rağmen, standart Rusça ve standart Ukraynaca açıkça farklıdır ve çoğu insanın yerel konuşması da açıkça farklıdır.
Özetle iletişim kurduğumuz sürece lisanları birbirine karıştırmak insanlık tarihimiz boyunca yaygın bir durum. Ana dilimize hâkim, kendi ülkemizin insanları ile iletişim kurarken dahi yabancı kelimeler kullanmıyor muyuz? Peki ana dilimiz gibi hâkim olduğumuz iki lisan olsaydı biz bunları keyifle karıştırmaz mıydık? İşte söz konusu coğrafyada iletişim tam olarak böyle kuruluyor.
Bahsettiğim lisanlar Rus Federasyonu içinde konuşulan, karşılıklı olarak anlaşılabilir bir dizi lehçeden oluşan Eski Doğu Slav dilinden geliştirildi. Bu eski Doğu Slav konuşmacıları, günümüz Ruslarının, Ukraynalılarının ve Belarusluların ataları olarak düşünülür. Kiev Rus Knezliği
düştüğünde, Slav kabileleri iki ayrı devlete bölündü ve bu ayrı devletlerdeki en eski Slav lehçeleri birbirinden uzaklaşmaya ve farklı etkilere maruz kalmaya başladı. Doğudaki kabileler Moskova Büyük Dükalığı’nın egemenliğine girdi ve lehçeleri Rus standardına dönüştü. Bugün hakim olan Rusça, eski Slav kilisesinden daha fazla etkilenerek gelişmiştir. Rusya’yı büyük bir Batı gücü haline getirmeyi amaçlayan Büyük Peter’in de yerel lehçelerinden farklı olan eski Slav edebi dili, Rusça, Fransızca ve diğer Avrupa dillerinden önemli miktarda kelime hazinesi benimsedi.
Batıdaki kabileler, Litvanya Büyük Dükalığı ve ardından Polonya-Litvanya Topluluğu’nun altına girdi. Standart Ukraynaca, konuşma diline, özellikle güneydoğu lehçelerine dayanıyordu ve Rusça’nın sahip olduğu eski kilise Slav etkisinden yoksundu. Ukraynaca ayrıca coğrafi yakınlık ve Polonya siyasi kontrolü nedeniyle çok fazla Polonya etkisine maruz kaldı ve Polonya bir süre için ortak bir dil oldu. Bu özellikle batı Ukrayna lehçelerinde geçerlidir. Şimdi konuyu kısa keselim ve dillerin kendilerine bakmaya başlayalım. Kelime bilgisi. Rusça ve Ukraynaca yaklaşık %62 sözcük benzerliği paylaşmaktadır.
Şahsen bu sayıyı şaşırtıcı derecede düşük buldum. Ukraynaca, Lehçe, Slovakça ve Belarusça ile Rusça, özellikle Belarusça olduğundan daha yüksek bir sözcük benzerliğine sahiptir. Çok temel kelimeler arasında bile birçok fark vardır.
Dilbilgisi. Rusça ve Ukraynaca dilbilgisi kavramları genellikle aynıdır. Her ikisinin de eril, dişil ve nötr olmak üzere üç cinsiyeti vardır. Her ikisi de, sıfatlar ve zamirler için de geçerli olan hemen hemen aynı isim durumlarına sahiptir. Aynı ana fiil çekimlerini ve benzerlerini paylaşırlar.
Rusça ve Ukraynaca, birçok benzerliği paylaşan çok yakından ilişkili dillerdir, ancak aynı zamanda birçok farklılığa da sahiptirler, bazıları küçük, bazıları büyük. Zamanla ortaya çıkan çok sayıda farklı kelime hazinesi, farklı telaffuz ve farklı kelime biçimleri, diğer dile fazla maruz kalmayan insanlar için iki dili yalnızca kısmen karşılıklı olarak anlaşılır kılmaktadır. Ancak çoğu Ukraynalı konuşmacı aynı zamanda Rusça da konuştuğundan veya Rusça’ya geniş ölçüde maruz kaldığından, asimetrik anlaşılırlık normdur. Başka bir deyişle, Ukraynaca konuşanlar genellikle Rusça’yı anlayabilirken, Rusça konuşanlar Ukraynaca’yı, özellikle de Ukrayna dışından gelen Rusça konuşanları anlamaz.
This post is also available in: English Français Deutsch Italiano Español Русский العربية 简体中文 日本語 한국어 Svenska Tiếng Việt
